Polski ZUS, a lata przepracowane w UK – Co z naszą emeryturą? cz. 3

W poprzednich artykułach opisałam jak funkcjonuje system emerytalny w Wielkiej Brytanii. Czego możemy spodziewać się po przejściu na emeryturę oraz w jaki sposób naliczane są składki państwowe. Dzisiejszy artykuł chciałabym poświęcić prawu unijnemu dotyczącemu łączenia lat przepracowanych w różnych krajach Unii Europejskiej przy obliczaniu emerytury w naszym rodzimym ZUS-e. Wielu klientów zadaje nam pytanie: Czy po powrocie do Polski lata przepracowane w Wielkiej Brytanii będą wliczone do emerytury w Polsce? Czy mogę otrzymywać emeryturę w dwóch krajach jednocześnie?

Do tego dochodzi różnorodność systemów emerytalnej w samej Unii Europejskiej, nie wspominając o krążących wśród Polaków spekulacjach. Jak to jest z emeryturą dla osób, które w ciągu swego życia pracować będą nie tylko w Polsce czy Wielkiej Brytanii, ale także po kilka lat np na Słowacji, we Francji czy Hiszpanii? Warto tutaj zaznaczyć, że Unia Europejska nie ma jednolitego systemu emerytalnego. Oznacza to, że prawo unijne nie ingeruje w zasady na jakich podstawie przyznawane są świadczenia emerytalne. Każde państwo członkowskie samo określa swoje warunki w przyznawaniu emerytur. Stąd między innymi różnice począwszy od wieku emerytalnego po wysokość oraz sposób naliczania świadczeń. Osoba, która pragnie uzyskać emeryturę w danym kraju członkowskim musi spełnić warunki wymagane do nabycia uprawnień do świadczeń, określonych przepisami prawnymi tego państwa.

Prawo unijne

Jednocześnie Prawo Unii Europejskiej dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w zakresie świadczeń emerytalno-rentowych mówi wyraźnie o równym traktowaniu osób objętych wspólnotową koordynacją systemów, czyli wszystkich krajów członkowskich EU. Przede wszystkim osoby pracujące w różnych krajach Unii muszą być traktowane na tych samych zasadach jak obywatele danego państwa. Czyli jeśli Janek mieszka i pracuje w UK, to należą mu się te same świadczenia co Jonathanowi, który jest rodowitym Anglikiem. Gdyby Jonathan postanowił pojechać do Polski, to mógłby liczyć na emeryturę z ZUS, oczywiście pod warunkiem spełnienia warunków, które musi spełnić każdy Polak, który stara się o emeryturę w Polsce. Zarówno Janek jak i Jonathan, aby otrzymać podstawową emeryturę państwową w UK (Basic State Pension) muszą przepracować i odprowadzać składki na NIC minimum przez 30 lat oraz osiągnąć wiek emerytalny (przyp. docelowo 68 lat).

Kogo dotyczy unijna koordynacja systemów ubezpieczenia społecznego?

Właściwie każdego, kto pracował i odprowadzał składki socjalne w więcej niż jednym kraju Unii Europejskiej. Nie ma w tym przypadku znaczenia, czy dana osoba była samozatrudniona (Self-Employed), pracowała na etacie (Employee) czy była właścicielem limited company. Główny i podstawowy wymóg to płacenie składek socjalnych, w Polsce ZUS, a w UK National Insurance Contributions.

Świadczenia emerytalno-rentowe, których dotyczy unijna koordynacja to przede wszystkim emerytura (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych) oraz emerytura przyznawana na podstawie składek odprowadzanych do OFE (Otwarte Fundusze Emerytalne).

Emerytury przyznawane są w Polsce na podstawie polskich przepisów emerytalnych (głównie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), które w pewnych „sytuacjach międzynarodowych” są modyfikowane przez przepisy unijne. Prawo unijne wprowadziło między innymi zasadę równego traktowania, sumowania okresów (czyli sumowanie lat przepracowanych w poszczególnych krajach Unii), zasadę zachowania praw nabytych oraz eksport świadczeń, a także zasadę zrównania zdarzeń i okoliczności.

Na czym polega zasada równego traktowania?

Prawo unijne zakazuje dyskryminacji w dostępie do ubezpieczeń społecznych, w którymkolwiek państwie członkowskim. Mieszkając i pracując w jakimkolwiek państwie należącym do Unii, nabywamy prawo do takich samych świadczeń oraz zasiłków, które przysługują obywatelom danego państwa. Jeśli Marian postanowi pozostać w UK to powinien być potraktowany przez brytyjski urząd do spraw emerytalnych (Work and Pension) tak jakby był rodowitym Brytyjczykiem

Sumowanie okresów ubezpieczenia lub zamieszkania przy ustalaniu prawa do świadczeń.

Jeśli Barbara przepracuje w UK 10 lat, a w Polsce przepracowała 20, to lata przepracowane w Polsce liczą się jej do wysługi lat w UK. Ponieważ spełnia wymóg brytyjskiego prawa emerytalnego mówiący, że aby otrzymać pełną państwową emeryturę należy przepracować minimum 30 lat, Barbara może liczyć na pełną brytyjską emeryturę. Zarówno ZUS jak i Work and Pension muszą uwzględnić lata przepracowane w innych krajach.

Zasada sumowania okresów ubezpieczeń dotyczy tylko osób urodzonych przed 1 stycznia 1949. Czyli osób, które będą przechodziły na emeryturę z tzw. starego portfela. Wszystkie osoby urodzone po 1 stycznia 1949 roku otrzymają tzw. nową emeryturę. Mowa tu oczywiście o emeryturze wypłacanej z polskiego ZUS-u.

Prawo do nowej emerytury przysługuje osobie, która płaciła składki na ZUS, bez względu na długość okresu oszczędzania. Takie emerytury w Polsce ustalane są bez uwzględnienia zagranicznych okresów ubezpieczenia i zamieszkania. Wysokość emerytury zależna będzie wyłącznie od wysokości zgromadzonych w ZUS oszczędności. Wysokość nowej emerytury wypłacanej przez ZUS zależna będzie od kwoty zaoszczędzonej w okresie składkowym podzielonej przez średnią długość życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Weźmy przykład Marka, który będzie przechodził na emeryturę po 1 stycznia 2009, czyli zgodnie z zasadami tzw. nowych emerytur. Marek w 2011 skończy 45 lat. Po przepracowaniu w Wielkiej Brytanii 10 lat postanawia wracać do Polski. W Polsce przepracuje jeszcze 20 lat, odprowadzając na część emerytalną ZUS w granicach 400 złotych miesięcznie. Po dwudziestu latach pracy kapitał uzbierany w ZUS wyniesie w granicach 96,000 złotych: 400 złotych, pomnożone przez 12 miesięcy i następnie 20 lat. Jeśli założymy, że wiek przejścia na emeryturę będzie 65 lat, a średnia długość życia w momencie przejścia Marka na emeryturę będzie 75 lat dla mężczyzn, to Marek otrzyma emeryturę w wysokości 400 złotych miesięcznie: kapitał uzbierany 96,000 złotych, podzielony przez średnie dalsze trwanie życia, czyli 20 lat i podzielony przez 12 miesięcy, daje 400 złotych!!!! Czy ktoś będzie w stanie przeżyć za taką kwotę???? Ponieważ wysokość emerytury Marka zależeć będzie wyłącznie od funduszów uzbieranych w ZUS, czyli od pieniędzy wpłaconych w okresie składkowym, lata przepracowane w UK nie będą miały żadnego wpływu na wysokość polskiego świadczenia. Jednocześnie, po ukończeniu 68 roku życia (wiek emerytalny w UK) Marek będzie mógł wystosować podanie do rządu brytyjskiego o wypłacenie wypracowanego w UK świadczenia emerytalnego w wysokości 10/30 obowiązującego w danym roku Basic State Pension (przyp. W roku 2011/2011 Basic State pension wynosi £102 tygodniowo). Dzięki temu Marek otrzyma dwie emerytury, polską oraz brytyjską.

Sumowanie okresów ubezpieczenia ma szczególne znaczenie dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949, którym ZUS będzie wypłacał emerytury biorąc po uwagę wysługę lat. W celu otrzymania emerytury w Polsce wymagane jest na dzień dzisiejszy udowodnienie co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych w Polsce. Tadeusz przepracował w Polsce 20 lat. Ponieważ odprowadzał składki socjalne w UK (National Insurance Contributions) przez okres 5 lat, kiedy pracował jako samozatrudniony (Self-Employed), spełnia wymóg 25 lat, w tym że 20 lat będą to lata składkowe, a pozostałe 5 bez składkowe.

Zasada zachowania praw nabytych i eksport świadczeń

Zgodnie z tą zasadą świadczenia przyznane przez instytucję jednego z państw członkowskich nie mogą doznać żadnego uszczerbku, w szczególności nie mogą zostać obniżone, zmienione, zawieszone lub uchylone, z tego powodu, że osoba uprawniona do tych świadczeń przebywa lub mieszka na terytorium państwa członkowskiego innego niż państwo zobowiązane do wypłaty świadczeń. Oznacza to, że emeryci mają prawo do wypłacenia polskiej emerytury bez względu na to, w jakim kraju członkowskim Unii zamieszkają na starość. ZUS nie ma prawa odmówienia płacenia świadczeń tylko dlatego, że dana osoba nie mieszka w Polsce. Podobnie rząd brytyjski będzie miał obowiązek wypłacenia emerytury osobie, która na starość postanowi wrócić do Polski.

Szczególne regulacje unijne dotyczą renty socjalnej. Świadczenie to traktowane jest jako specjalne świadczenie o charakterze nieskładkowym, a prawo do niego przysługuje wyłącznie osobom zamieszkałym na terytorium Polski, o ile spełniają warunki wymagane w polskich przepisach prawnych.

Na zakończenie krótka historia: pani Zosia przyszła do naszego biura z prośbą, abyśmy pomogli jej w „załatwieniu angielskiej emerytury”. Słyszała bowiem, że aby otrzymać emeryturę wystarczy przepracować 30 lat, a ona właśnie przyjechała do córki po 35 latach pracy w Polsce. Pani Zosia uważała, że wysokość emerytury w UK będzie dla niej bardziej korzystna i postanowiła zrezygnować ze świadczeń ZUS-u na rzecz State Pension. Niestety, informacje, które otrzymała od koleżanki w Polsce, nie były prawdziwe. Zgodnie bowiem z prawem unijnym osoby, które pracowały i płaciły składki socjalne tylko w jednym kraju członkowskim, w przypadku pani Zosi tylko w Polsce, mogą otrzymać emeryturę również wyłącznie w Polsce.