Z Brighton do Wilna: 70. rocznica „Ostrej Bramy”

W najbliższych dniach, od 5 do 8 lipca odbędą się w Wilnie uroczystości upamiętnienia 70. rocznicy operacji Wojskowej „Ostra Brama”. Spotkają się weterani Armii Krajowej z Polski, Białorusi i Litwy; członkowie Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej, uczniowie i harcerze ze szkół w Bujwidzach, Wojdatach, Soleczniakach, Wilnie, Sejnach, Suwałkach, Augustowie, Białymstoku, Warszawie, Wołominie i Krakowie. Będą tam również dwie osoby z „naszego podwórka”: członkowie Polskiego Klubu Miłośników Historii „Orzeł Biały” z Brighton: Marek Wierzbicki i Beata Sobota.

Kilkudniowe obchody organizuje Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, przy wsparciu MSZ ze wsparciem Światowego Związku Żołnierzy AK Okręgu Wileńskiego oraz Nowogródzkiego.

Głównym punktem obchodów będzie oddanie hołdu poległym, którzy spoczywają w mogiłach cmentarza na Rossie. Znicze pamięci zostaną zapalone żołnierzom Armii Krajowej, pochowanym w Krawczunach i w Kolonii Wileńskiej. Uczestnicy uroczystości odbędą również pielgrzymkę pamięci do mogił pomordowanych w Ponarach. Msze święte zostaną odprawione w Kościele Ojców Franciszkanów, w kaplicy w Ostrej Bramie i w kościele św. Piotra i Pawła na Antokolu. Odbędzie się również spotkanie w Domu Polskim, w którym najmłodsze pokolenia Polaków pokażą owoce swojej pracy artystycznej, podczas przygotowywanej od wielu tygodni akademii.

Kulminacyjnym momentem będzie Apel Poległych.

Wezwani zostaną bohaterowie „Ostrej Bramy”: generał Aleksander Krzyżanowski „Wilk” komendant Okręgu Wileńskiego AK – zamęczony w więzieniu na warszawskim Mokotowie przez władze komunistyczne PRL i pułkownik Antoni Olechnowicz „Pohorecki” dowódca I Zgrupowania Wileńskiego AK, również ofiara oprawców Mokotowa.

Wezwani zostaną major Mieczysław Potocki „Węgielny” dowódca II Zgrupowania Wileńskiego i major Czesław Dębicki „Jarema” dowódca III Zgrupowania Wileńskiego.

Major Teodor Cetys „Sława” szef Sztabu Wileńskiego AK i kapitan Gracjan Fróg „Szczerbiec” dowódca III Brygady Wileńskiej, następna ofiara mokotowskiego UB.

Wezwani zostaną porucznik Czesław Grąboczewski „Jurand” dowódca I Wileńskiej Brygady AK i chorąży Jan Kolendo „Mały” dowódca IX Oszmiańskiej Brygady AK, polegli na przedpolu Wilna.

Do Apelu stawi się porucznik Adam Boryczko „Tońko” szef Kedywu Wileńskiego AK zamordowany przez władze komunistyczne strzałem w tył głowy.

Wezwani zostaną wszyscy dowódcy i żołnierze AK, którzy polegli w walkach o wolne Wilno.

Reprezentacja z Brighton

Skromna, ale nasza. Marek będzie członkiem pocztu sztandarowego, a towarzysząca mu Beata, przygotuje dokumentację tych kilku dni, spędzonych wspólnie z weteranami polskiej armii. Klub współpracuje zarówno z harcerstwem, jak i polską szkołą sobotnią z Brighton i Hove. Wierzbicki przyjaźni się z weteranami Polskich Sił Zbrojnych, a dzięki tym jego znajomościom, kilka miesięcy temu, w szkole zostało zorganizowane spotkanie z Zygmuntem Tylunasem, żołnierzem I Dywizji Pancernej gen. Maczka i Jadwigą Musioł, która służyła w Pomocniczej Służbie Kobiet. Nie są to wyłącznie kontakty towarzyskie, czy osobista pomoc. Marek działa również w Polskiej Organizacji Charytatywnej na Południowym Wybrzeżu (Polish South Coast Charity Trust ), której członkowie odwiedzają seniorów leżących w szpitalach, czy mieszkających w domach opieki, a także urządzają dla nich towarzyskie spotkania i organizują przewozy na lokalne wydarzenia kulturalne, czy związane z upamiętnianiem rocznic II wojny światowej.

Historycy odnotowują: założeniem operacji „Ostra Brama” było zajęcie miasta przez Armię Krajową, zanim nadejdzie Armia Czerwona, aby wystąpić w roli gospodarza. Liczono, że opanowanie Wilna przez Armię Krajową i przekazanie go wojskom sowieckim z zachowaniem własnej administracji cywilnej mogłoby stworzyć przesłanki do ponownego nawiązania stosunków między rządem emigracyjnym a sowietami. Plan operacji, opracowany przez sztab okręgu wileńskiego, zakładał zdobycie miasta przez połączone siły wileńskiego i nowogródzkiego okręgu AK. Niespodziewanie silny opór niemieckiego wojska na przegraną skazał „powstanie wileńskie”. Historia osądziła je jako źle przygotowane i rozegrane przedwcześnie. W obliczu niemieckiego oporu, żołnierze AK musieli poczekać na pancerniaków z Armii Czerwonej. Dopiero wtedy udało się Niemców wyprzeć. Oprócz około 17 tysięcy żołnierzy piechoty i artylerii, Niemcy wprowadzili do walki broń pancerną i lotnictwo. Okręgi Wileński i Nowogródzki AK przeciwstawiły im około 10 tysięcy żołnierzy, wyłącznie piechotę i kawalerię. Mimo wszystko, Polakom udało się wyzwolić znaczną część Wilna, gdy jednak 13 lipca na Górze Zamkowej wywiesili biało-czerwoną flagę, była tam tylko kilka godzin. Sowieci zerwali ją i wywiesili swój, czerwony sztandar. Następnie rozbroili dowództwo i żołnierzy AK, z których większość uwięziono lub zesłano w głąb Rosji.

Operacja „Ostra Brama” była niezgodna z ustaleniami wielkiej trójki co do przynależności państwowej Wilna, dlatego brytyjski minister informacji ocenzurował wieści dotyczące tej operacji. Nie została na Zachodzie zauważona.

Elżbieta Sobolewska

Na zdjęciu: British Legion zorganizowała uroczystości pod pomnikiem polskich lotników w Netherfield. Rekonstruktorzy z Brighton wystawili wartę honorową, 25 maja 2014 r.

Fot. KPH Brighton