Pomnik w Portsmouth

Na cmentarzu Kingston Cemetery w Portsmouth w Anglii znajduje się pomnik poświęcony 212 polskim żołnierzom biorącym udział w Powstaniu Listopadowym w latach 1830-1831. Monument ten upamiętnia pierwszą polską emigrację do Wielkiej Brytanii. Pomnik składa się z 3 tablic. Środkowa tablica zawiera imienną listę wszystkich 212 żołnierzy, którzy przybyli z Gdańska do Portsmouth w 1834 roku. Tablica po prawej stronie jest ilustracją powstańców, którzy przypłynęli do Portsmouth. Umieszczono również na niej następujący napis w języku polskim i angielskim: ‘Oby pamięć nie zaginęła o tych 212 bohaterach Powstania Listopadowego którzy po stoczonych bojach z rosyjskim najeźdźcą i 3-letnim pobycie w pruskiej niewoli – przybyli do Portsmouth w lutym 1834. Żaden z tych Powstańców nie doczekał się powrotu do Wolnej Polski, a większość z nich w tym miejscu, we wspólnym grobie spoczywa.’ Pod tym napisem widnieje informacja o pomocy udzielonej przez mieszkańców Portsmouth przybyszom z Polski, którzy walczyli w obronie wolności. Tablica po lewej stronie przedstawia żołnierza 4 pułku piechoty liniowej Królestwa Polskiego. Zaś górna tablica reprezentuje krzyż Virtuti Militari. 

Burmistrz Portsmouth Frank Jonas i reprezentujący UdSKiOR płk Zbigniew Krzywosz odsłonili nową tablicę w 23 marca 2013 roku
Fot. Jarosław Koźmiński

Powstańcy listopadowi po klęsce Powstania jako więźniowie doznawali różnych represji ze strony władz pruskich. Finalnie 16 listopada 1833 roku polscy żołnierze w grupie ponad 650 zostali odprawieni na okrętach za Ocean Atlantycki. W dniu 29 grudnia 1833 roku do Portsmouth przybyło 212 powstańców na okręcie Marianne. Przez okolice Dover dotarli do kanału Spithead w pobliżu Portsmouth, gdzie zaniechano dalszej podróży do Ameryki. Żołnierze zeszli na ląd w dniu 14 lutego 1834 roku. Wówczas w Portsmouth powstał lokalny komitet mający na celu udzielenie pomocy przybyłym żołnierzom do ich miasta. Na cześć tych wydarzeń i w celu upamiętnienia pierwszej polskiej emigracji politycznej do Wielkiej Brytanii, w 1964 roku Koło 4. Pułku Piechoty Legionów w Londynie powołało Komitet Budowy pomnika. Prace nad budową monumentu rozpoczęły się w 1968 roku. Po upływie kilku lat, część powstałego pomnika, zniszczona już upływem czasu, musiała zostać zburzona. Następnie nowy plan budowy powstał przy Komitecie Odbudowy Pomnika w 1998 roku. Na czele Komitetu Wykonawczego stanął płk Otton Hulacki, a Komitetowi Honorowemu patronowały między innymi polskie władze z ambasady RP w Wielkiej Brytanii, konsulatu generalnego RP w Londynie oraz organizacje polonijne wraz z ostatnim prezydentem RP na uchodźstwie Panem Ryszardem Kaczorowskim. Uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło się 27 czerwca 2004 roku w obecności ówczesnego Pana Ambasadora RP dr Stanisława Komorowskiego oraz reprezentacji władz  miasta Portsmouth – The Lord Mayor of Portsmouth Councillor Jason Fazackarley. Po kolejnych kilkunastu latach zdecydowano się na następną rewitalizację pomnika, którego struktura została nadszarpnięta przez upływ czasu i warunki atmosferyczne. W 2020 roku zadania tego podjęli się następujący inicjatorzy odnowienia pomnika: Andrzej Michalski,  Adrian Krajewski i Jarosław Leliński. Dzięki uzyskanym środkom finansowym od Instytutu Pamięci Narodowej z Warszawy, zadanie to udało się wykonać jeszcze w tym samym roku. 

Kolejnej renowacji pomnika kibicował również Otton Hulacki, polski weteran spod Monte Cassino, który stał na czele Komitetu Wykonawczego budowy pomnika w 1998 roku. Pułkownik Otton Hulacki urodził się w 1922 r. we Lwowie. Jego losy wojenne prowadziły przez Sybir do Wielkiej Brytanii, gdzie osiadł na stałe. Na Wyspach, podobnie jak przed wojną we Lwowie, nieustannie prowadzi działalność społeczną angażując się od dawna w prace min. organizacji kombatanckich. Bohater spod Monte Cassino, gdzie dostarczał czołgi oraz tworzył pozorowane akcje dla odwrócenia uwagi przeciwnika. Pionier dostosowania drogi Cavendish Road (Droga Polskich Saperów) masywu górskiego Monte Cassino, dla polskiego transportu wojskowego, chwilę przed atakiem na pozycje niemieckie dokonanym przez 2 Korpus Polski w maju 1944 roku. Pan Otton tuż za kapralem podchorążym Stefanem Nędzyńskim dowodził drugim czołgiem, którym bohatersko i szczęśliwie przetarł szlak przed kolumną wojskową. Pan Otton, dziś 99-letni weteran wojenny, jest również współtwórcą Towarzystwa ‘Friends of the ORP Błyskawica Society’ na wyspie Wight.

Aneta Lolo