Dwujęzyczność dzieci wyzwaniem dla rodziców

– Temat dwujęzyczności ściśle związany jest z faktem dużej liczby emigrantów przebywających obecnie w UK. Coraz większa jest liczba dzieci, które urodziły się już w tym kraju. One nie będą uczyć się języka na kursach, one będą przyswajać ten język w sposób naturalny, przebywając w żłobku, przedszkolu czy szkole – mówiła psycholog Justyna Michałowska prowadząca szkolenia dla rodziców i nauczycieli w zakresie dwujęzyczności, w rozmowie z Małgorzatą Bugaj-Martynowską.

Justyna Michałowska

Co to znaczy mieć dziecko dwujęzyczne i wychowywanie dziecka w wielokulturowości?

– To znaczy mieć dziecko, które posługuje się na co dzień co najmniej dwoma językami. Dwujęzyczność ma miejsce, wtedy gdy oboje rodzice posługują się jednym językiem np. polskim, ale mieszkają zagranicą, albo też wtedy, gdy rodzice pochodzą z różnych krajów i posługują się różnymi językami ojczystymi. Dzieckiem dwujęzycznym jest więc na przykład dziecko, którego oboje rodzice są Polakami i z nimi komunikuje się w języku polskim, natomiast w szkole i w kontaktach z kolegami posługuje się językiem angielskim. Jest też dzieckiem dwujęzycznym dziecko, którego rodzice posługują się różnymi językami ojczystymi.

Wielokulturowość to współistnienie odmiennych wartości i tradycji określonych w ramach jednego państwa. Wychowanie w wielokulturowości , to rozwijanie postawy, która cechuje się otwarciem na świat i umiejętnością szukania porozumienia ludzi o różnej rasie, języku, religii, pochodzeniu, tradycji czy stylu bycia. W takim modelu wychowania nie chodzi o rezygnację z własnej tożsamości narodowej, ważne jest poczucie własnej tożsamości i jednocześnie akceptowanie odmienności odmiennych kultur. Postawa taka jest niesłychanie ważna szczególnie w sytuacji, gdzie ludzie swobodnie emigrują, zamieszkują w krajach odmiennych nie tylko językowo ale również kulturowo. Nie zawsze wystarczy mieszkać w innym kraju, tu bardzo ważne jest wychowanie i to jakimi wartościami się kierujemy. Jak zachować własne poczucie tożsamości i prezentować postawę akceptacji dla szeroko rozumianej odmienności to wyzwanie nie tylko dla rodziców, ale i edukacji.

Czy każde dziecko mieszkające na emigracji będzie dzieckiem dwujęzycznym?

– Każde dziecko mieszkające na emigracji ma szansę być dzieckiem dwujęzycznym, natomiast nie wystarczy po prostu mieszkać w innym kraju. Jest to pewien proces, w bardzo dużym stopniu zależny od rodziców… By tak się stało, dziecko musi być niejako zanurzone w kulturze kraju, w którym mieszka, a także słuchać mowy w drugim języku przez kilka godzin dziennie. Ważne jest także by używać mowy w codziennych sytuacjach. W takich warunkach dziecko ma szansę by bez większych problemów nauczyć się języka kraju, w którym mieszka. Przyczyni się też do tego edukacja przedszkolna i szkolna, wspólne zabawy z dziećmi, oglądanie filmów w drugim języku.

Drugiego języka dziecko uczy się w sytuacjach naturalnych. Jeśli oboje rodzice mówią w  dwóch różnych językach dziecko uczy się języka w relacji z każdym z nich, jest to proces naturalny. Nieco inaczej sytuacja wygląd jeśli oboje rodzice mówią po polsku ale mieszkają np. w Anglii, wtedy dzieci uczą się języka polskiego od rodziców, a język angielski przyswajają w innych sytuacjach.

Zadaniem rodziców jest rozwijanie języka ojczystego. A trzeba pamiętać, że nie jest to łatwe zadanie.

Bo wymaga systematycznej pracy i pielęgnacji…

– To spore wyzwanie, przede wszystkim dla rodziców, którzy muszą dbać o to, by posługiwać się z dzieckiem w swoim ojczystym języku, co wymaga dużej konsekwencji i wytrwałości. Polacy przebywający na emigranci muszą konsekwentnie i świadomie używać języka polskiego w kontaktach ze swoimi dziećmi. Ważne jest prowadzenie częstych rozmów z dzieckiem w języku ojczystym, czytanie literatury, oglądanie programów w języku polskim. Jeśli mamy do czynienia z sytuacją, w której rodzice posługują się różnymi językami etnicznymi, niezwykle ważna jest żelazna konsekwencja, jeden rodzic – jeden język. Musimy pamiętać, że język ojczysty dzieci polskich emigrantów,  zależny jest niemal całkowicie od rozmów prowadzonych w domu. Nacisk na wspieranie języka polskiego jest szczególnie istotny ze względu na dużą przewagę sytuacji, w których dziecko posługuje się  językiem angielskim. Początkowo dziecko rozwija się w swojej rodzinie, tutaj nabywa umiejętności mówienia w języku polskim, jednak gdy rozpoczyna edukację szkolną, przewagę zyskuje język angielski, to w tym języku dziecko uczy się, rozmawia z kolegami. Stąd tak ważne jest pielęgnowanie języka polskiego, który powinien być dodatkowo nauczany, np. w szkole sobotniej.

Zinstytucjonalizowana edukacja polonijna ma więc wartość nadrzędną?

– Szkoła polska odgrywa niezwykle ważną rolę w procesie uczenia się języka polskiego. Dziecko przebywając na gruncie rodziny i porozumiewając się z rodzicami po polsku, oczywiście uczy się języka, ale zasób słownictwa będzie zawsze w jakiś sposób ograniczony. Dzieci często nie potrafią opowiedzieć rodzicom co się działo w szkole, bo najzupełniej w świecie brakuje im słownictwa. Szkoła to jednak rzeczywistość ściśle związana z językiem angielskim, trudno przełożyć to co się w niej działo na  język polski jeśli nie znamy odpowiednich słów. Kolejna sprawa to taka, że w szkole polskiej dzieci funkcjonują w grupie rówieśniczej, nawiązują relacje z innymi Polakami, co zawsze motywuje do mówienia po polsku. Ponadto w szkole takiej mają szansę poznać bliżej polską kulturę, sztukę, historię czy geografię. W rodzinie nie zawsze jest czas by o tym wszystkim rozmawiać, z różnych względów. Jednak w procesie uczenia się języka to rodzina jest tym najważniejszym środowiskiem, bez wsparcia rodziny, szkoła nie spełni swojej roli. Najważniejsza jest współpraca szkoły i rodziców.

Jak motywować rodziców i dzieci, do nauki języka i kultury właśnie w szkole sobotniej?

– Dziecko zawsze będzie chętnie uczyło się jeśli zajęcia będą ciekawe, aktywizujące i inspirujące. Ważna jest rola osób pracujących z dziećmi, a także ścisła współpraca z rodzicami. Dla dziecka czynnikiem motywującym będą rówieśnicy, stąd tak ważna jest dbałość o dobre relacje w grupie. Niezwykle ważne jest by rozbudzać zainteresowanie dzieci nauką języka polskiego, wręcz być jego entuzjastą. Ważne jest stosowanie ciekawych metod prowadzenia zajęć. Rodzice mogą motywować dzieci do nauki rozbudzając u dziecka ciekawość, ukazując wartość nauki języka polskiego i samemu być przekonanym o ważności i wartości języka polskiego i polskiej kultury.

Nauka w szkole sobotniej ważna jest również z tego względu, że dzieci w rodzinie uczą się przede wszystkim mówić, a badania wskazują, że dzieci dwujęzyczne, które nauczyły się czytać i pisać w swoim języku ojczystym, mogą łatwiej rozwijać i zachować ten język. Dzieci w szkole nie nauczą się tylko mowy w języku polskim, ale będą mieć też możliwości uczenia się czytania i pisania. Umiejętność czytania i pisania w jednym języku ułatwia później naukę czytania w innych językach. Zresztą  dzieci są  w stanie nauczyć się czytać i pisać jednocześnie w kilku językach. To co dla nas dorosłych jest niejednokrotnie dużym wysiłkiem, dzieciom przychodzi bez większych problemów.

W procesie wspomagania dziecka w dwujęzyczności najistotniejsza jest rola rodziców. Dziecko powinno czuć, ze oba języki są tak samo ważne, zarówno język rodziców, jak i język otoczenia. Jeśli rodzice nie mają szacunku dla swojego języka, nie będą w stanie przekazać zmotywować swoich dzieci do nauki obu języków. To jest ważne szczególnie w relacji ze starszym dzieckiem, które może nie rozumieć dlaczego ma się uczyć więcej od swoich rówieśników, albo odrzucić język polski w okresie typowego buntu dorastania. Dlatego tak ważne jest motywowanie dziecka do przyswajania obu języków . Ważne jest, że rodzice mówią po polsku nie tylko w codziennych sytuacjach, ale na ulicy, w sklepie itp.

Jeśli dziecko używa w rozmowie z rodzicem języka angielskiego ważne jest by mimo wszystko kontynuować rozmowę w języku polskim, odpowiadać na pytania itp. Ważne jest by czytać dziecku ciekawe pozycje literatury dziecięcej po polsku, śpiewać polskie piosenki. Warto ukazywać dziecku Polskę w pozytywnym aspekcie, mówić i polskich tradycjach, sztuce czy historii. Z tego względu ważne też jest aby dziecko miało kontakt z rówieśnikami w kraju, z rodziną, w miarę możliwości warto odwiedzać kraj, zwiedzać, pokazywać dziecku jego walory. Jeśli dziecko będzie czuło więź z krajem, nauka języka polskiego również stanie się dla niego ważna.

Naturalny język to tożsamość, a zatem odpowiedź na pytanie: „Kim jestem”?

– Dwujęzyczność jest ważna z wielu powodów, przede wszystkim pomaga zachować tożsamość kulturową, pomaga utrzymać więzi z rodziną. Dzięki temu, że dziecko oprócz języka kraju, w którym przebywa, zna również język ojczysty rodziców ma ono szansę czuć się Polakiem i utrzymywać związek z kulturą swoich przodków. Kultura i tożsamość narodowa nierozerwalnie  bowiem łączy się z językiem ojczystym. Oba języki są rzecz jasna równie dobre, jednak to w jakiej kulturze dziecko się wychowuje wpływa na to, który język będzie funkcjonalnie pierwszy. Ponadto inne zalety bycia dwujęzycznym to łatwiejsza nauka innych języków obcych, otwartość, tolerancja na odmienność, a także większa kreatywność. Dziecku dwu- czy wielojęzycznemu znacznie łatwiej  będzie żyć łatwiej żyć we współczesnym świecie, który wymaga przecież od nas mobilności,  elastyczności i kreatywności.

Czy możemy mówić o wadach dwujęzyczności? Rodzice często niepokoją się o przyswajanie języka przez ich pociechy.

– Trudno mówić o wadach dwujęzyczności, można mówić raczej o pewnych utrudnieniach w rozwoju języka. Rozwój każdego języka przebiega w ściśle określonym porządku, zarówno gdy dziecko przyswaja sobie jeden język, jak i dwa czy więcej. Fakt przyswajania przez dziecko dwóch języków może spowodować wydłużenie kolejnych etapów. Trudniejsze mogą być początki, ale kiedy dziecko przyswoi sobie równolegle oba języki, nauka kolejnego nie będzie żadną trudnością. Poza tym jak wskazują badania dwujęzyczność to jeden z czynników chroniących przed demencją i przedwczesnym starzeniem.

Czy dysleksja może stanowić przeszkodę na drodze dwujęzyczności dziecka?

– Dysleksja również dotyka dzieci dwujęzyczne. Jednak stwierdzenie czy problemy dziecka dwujęzycznego są wynikiem dysleksji jest skomplikowane. Dzieci dyslektyczne przejawiają słabszy rozwój funkcji językowych. Dziecko takie jest w stanie bez większych problemów nauczyć się mówić, trudność natomiast stanowić będzie dla niego nauka czytania i pisania. Rozpoznanie dysleksji u dziecka dwujęzycznego może być utrudnione, dlatego tak ważne jest  jak najszybsze reagowanie na niepokojące sygnały. Dyslektyk będzie bowiem potrzebował zindywidualizowanego nauczania dostosowanego do jego potrzeb.