„Powstanie Warszawskie”: Przewaga dokumentu

W tym roku przypada 70. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego, w którym moja mama – Wanda Lesisz-Gutowska – brała udział jako sanitariuszka, walczącego na Żoliborzu plutonu 202, Zgrupowania „Żaglowiec”, 21. Pułku „Dzieci Warszawy”. Dedykuję tę recenzję mojej Mamie.
Film „Powstanie Warszawskie” w reż. Jana Komasy jest przedsięwzięciem przełomowym, pierwszym tego rodzaju na świecie, filmem fabularnym. U jego podstaw leży dokument – 6 godzin kronik, nakręconych podczas Powstania przez 14 powstańczych reporterów z Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej AK. Autorzy podjęli się realizacji tytanicznego zadania, z tego zapisu wybrali materiał na film, który trwa 85 minut. Materiał tenzostał zdigitalizowany, następnie cyfrowo oczyszczony i pokolorowany.Trzeba podkreślić, że autorzy filmu z wyjątkową skrupulatnością odnieśli się do tej fazy prac. Pragnąc oddać prawidłową kolorystykę obrazu, zgromadzili i zbadali zdjęcia setek przedmiotów z tamtego okresu.Dzięki temu, widzowie mogą zagłębić się w życie Powstania i poczuć atmosferę tamtych dni.Zespół realizatorski zaangażował specjalistów, czytających z ruchu warg. W ten sposób odtworzono rozmowy, prowadzone przed kamerą. Dialogi te zostały później nagrane przez profesjonalnych aktorów. Dodatkowo, zza kadru prowadzona jest opowieść, która łączy poszczególne sekwencje. Jedynym zabiegiem fikcyjnym, fabularyzującym i spajającym poszczególne fragmenty było wręczenie kamer dwóm braciom – Karolowi i Witkowi, których zadaniem jest sporządzenie filmowej dokumentacji i – zgodnie z przyjętą konwencją – to oni są autorami powstańczych kronik.
Głównym atutem filmu jest przedstawienie prawdziwych bohaterów, rzeczywistych sytuacji. To nie jest opowieść o Powstaniu, to jest relacja z tego, co działo się w Warszawie podczas Powstania. W rezultacie powstał obraz bardziej wiarygodny niż jakikolwiek, do tej pory stworzony na ten temat, film. Pokazano codzienne życie walczących i ludności cywilnej. Pokazano pracę w kuchni polowej, piekarni i szpitalu, przy produkcji broni, fragmenty ślubu, mszy i pogrzebów, budowę barykad, zdobycie PASTY i wyprowadzanie Niemców. Natomiast nie są przedstawione sceny walki, gdyż operatorom nie pozwolono wchodzić na pierwszą linię – nie takie mieli zadanie. Możliwe, że dzięki temu film jest jeszcze bardziej wstrząsający, gdyż koleje walki powstańczej możemy śledzić, obserwując reakcje osób spoza linii frontu.
Widz, którego przodkowie brali w Powstaniu udział, z napięciem wpatruje się w poszczególne kadry, mając nadzieję i jednocześnie bojąc się, że zobaczy ojca, matkę, dziadka… Tak samo zareaguje warszawiak z krwi i kości, którego rodzina – niezaangażowana w pracę w konspiracji – była w tym czasie w mieście. Ci urodzeni już po wojnie pamiętają ruiny, ślady po kulach w ścianach kamienic, zalecenia rodziców, żeby niczego metalowego nie dotykać, nie brać do ręki… Ten dokument wywołuje ogromne wrażenie, szczególnie na nas, którzy byliśmy – poprzez swoich rodziców – w pewien sposób dotknięci wojną, Powstaniem… Jeśli jednak ktoś szuka odpowiedzi na pytanie, czy warto było Powstanie zaczynać,ten film mu jej nie udzieli. Przypomni, czym było. Przybliżyrealia tych dni, unaoczni tragizm i dramatyzm Powstania – poczucie wspólnoty, nastrój entuzjazmu i optymizmu na samym początku, kiedy ludzieżyli nadzieją na zwycięstwo, która– w miarę upływu czasu – przeistaczałasię w ból, cierpienie i rezygnację. Już pod sam koniec filmu, obraz ginącego miasta, zmasakrowanych ciał, palących się i walących budynków, krzyki i jęki umierających, budzi ogromne emocje i daje dużo do myślenia. Ostatnia scena, pokazująca konie prowadzone przez miasto,wydaje się być jednak symbolem lepszego jutra.
Chciałabym, aby jak najwięcej widzów ten film obejrzało. Obraz zawsze jest bardziej przekonywujący niż słowa. Może dzięki temu z większym szacunkiem odniesiemy się do kombatantów, lepiej zrozumiemy ich późniejsze wybory, inaczej spojrzymy na Warszawę. Może wtedy świat zrozumie, czym było Powstanie Warszawskie, i odróżni je od bohaterskiego Powstania w Getcie Warszawskim. Getto walczyło o godną śmierć. Warszawie wydawało się, że ma szansę zawalczyć o życie.

Barbara Dembińska

Fot. www.powstaniewarszawskiefilm.pl