Osobowość: sprawdź, kim jesteś

30 września 2016, 11:12

Ze względu na złożoność zagadnienia nie ma obecnie przyjętej jednej definicji osobowości, istnieje za to kilka nurtów teoretycznych, które w różny sposób wyjaśniają naturę osobowości człowieka. Obecnie jedną z najbardziej znanych współcześnie i najpopularniejszych koncepcji jest „Wielka Piątka”, która, ujmuje osobowość w kategoriach cech.

Podstawowe wymiary osobowości w ujęciu tego modelu stanowi pięć cech (wymiarów): neurotyzm, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność.

Neurotyczność jest cechą określającą przystosowanie emocjonalne versus niestabilność i jest ściśle związana z nieadaptacyjnym stylem reagowania na stres oraz przeżywaniem negatywnych emocji. Neurotyczność usposabia do odczuwania dyskomfortu psychicznego, nierealistycznych idei, niepohamowanych pragnień i jest efektem przeżywania różnych stanów emocjonalnych.

Ekstrawersja jest wymiarem, który obejmuje ilość i jakość interakcji społecznych, intensywność aktywności, stymulacji oraz tendencje do reagowania pozytywnymi emocjami. Wymiar ten ma związek z optymizmem, skłonnością do zabawy i pogodnym nastrojem. Przeciwieństwem ekstrawersji jest introwersja. Introwertycy są z reguły wycofani, czasami nieśmiali.

Otwartość na doświadczenie wskazuje, w jakim stopniu jednostka poszukuje i wartościuje nowe doświadczenia. Jest związana
z konwencjonalnością zachowania i nasileniem konserwatyzmu w sensie prezentowanych wartości. Osoby cechujące się wysokim natężeniem otwartości na doświadczenie charakteryzują się ciekawością świata, otwartością poznawczą, szerokimi horyzontami.

Ugodowość to cecha wskazująca na pozytywny versus negatywny stosunek do ludzi, współczucie versus antagonizm. Ugodowość wskazuje na jakość relacji interpersonalnych jednostki na umownie przyjętym kontinuum, od współczucia do wrogości i obejmuje myśli, uczucia i działania. Wysokie natężenie tej cechy może wiązać się z rozwojem osobowości zależnej, a niskie z narcyzmem. Na poziomie poznawczym cecha ta przejawia się zaufaniem do innych lub jego brakiem, na poziomie emocjonalnym jako wrażliwość lub obojętność na sprawy innych, na poziomie behawioralnym jako podejście kooperacyjne lub rywalizacyjne.

Sumienność charakteryzuje stopień organizacji jednostki, jej wytrwałość i motywację w dążeniu do celu. Jednostki o dużej sumienności wykazują silną wolę, są wytrwałe w realizacji celów, skrupulatne, często mają duże osiągnięcia edukacyjne lub zawodowe. Z wymiarem tym wiąże się punktualność i rzetelność w pracy. Silne nasilenie sumienności może grozić pracoholizmem, uciążliwym utrzymywaniem porządku lub nadmiernym perfekcjonizmem.

Pięcioczynnikowy model osobowości uzupełnia wyodrębnienie sześciu aspektów opisujących każdy z czynników, co pozwala na dokładniejsze ich zrozumienie

Wymiar	Składniki
Neurotyczność	Lęk – tendencja do reagowania strachem, nerwowość, lęk społeczny. Agresywna wrogość – gniew, irytacja. Depresyjność – poczucie samotności, beznadziejności, małowartościowości, winy, smutku i bezradności. Impulsywność – brak kontroli nad popędami, uleganie pokusom i poddawanie się pragnieniom (jest zachowaniem nie stanem). Nadwrażliwość – brak umiejętności zmagania się ze stresem, bezradność, panika. Nadmierny samokrytycyzm – niskie poczucie wartości, wstydliwość.
Ekstrawersja	Towarzyskość – pragnienie bycia z innymi; ilość i jakość kontaktów interpersonalnych; czerpanie radości ze wszelkich stymulacji społecznych.Serdeczność – przyjacielskość, zdolność do tworzenia i utrzymywania bliskich relacji. Asertywność – tendencje dominatywne i przywódcze; łatwość brania spraw „w swoje ręce`‘; samodzielne podejmowanie decyzji oraz chętne wyrażanie swoich uczuć i pragnień. Aktywność – tempo, wigor, energia, potrzeba bycia zajętym i zaangażowanym w różne działania. Poszukiwanie doznań – zapotrzebowanie na stymulację. Emocjonalność w zakresie emocji pozytywnych – radość, poczucie szczęścia, optymizm.
Otwartość na doświadczenie	Wyobraźnia – fantazja, żywa i twórcza wyobraźnia. Estetyka – otwartość i wrażliwość estetyczna. Uczucia – otwartość na stany emocjonalne innych oraz traktowanie własnych doświadczeń jako źródło sensu życia. Działania – aktywne poszukiwanie nowych bodźców, rozumiane jako przeciwieństwo sztywności. Idee – intelektualna ciekawość świata; przejawianie zainteresowań filozoficznych. Wartości – gotowość do analizy wartości społecznych, politycznych i religijnych.
Ugodowość	Zaufanie – przekonanie o uczciwych intencjach innych. Prostolinijność – szczerość, prostoduszność, naiwność społeczna. Altruizm – koncentrowanie się na problemach innych ludzi i udzielanie im pomocy. Ustępliwość – powściąganie agresji, potulność, łagodność, wybaczanie. Skromność – brak tendencji do faworyzowana własnej osoby. Skłonność do rozczulania się – duża wrażliwość na problemy społeczno-bytowe, uczuciowość w stosunku do innych.
Sumienność	Kompetencja – przekonanie o możliwości radzenia sobie w życiu oraz własnej racjonalności. Skłonność do utrzymywania porządku – uporządkowanie, staranność, schludność. Obowiązkowość – niezawodność, rzetelność, ścisłe przestrzeganie własnych zasad. Dążenie do osiągnięć – aspiracje, silna motywacja do osiągnięcia celów, duże zaangażowanie w pracę. Samodyscyplina – samomotywowanie się do ukończenia podjętych zadań. Rozwaga – staranne rozważenie problemu przed podjęciem zadań, czy decyzji.