Agentka, która kochała

As brytyjskiego wywiadu w czasie II wojny światowej Krystyna Skarbek została pośmiertnie uhonorowana – w siedzibie Ogniska Polskiego odsłonięto popiersie agentki. Inicjatorami pomnika byli Piotr Michalik, członek zarządu Ogniska Polskiego i pisarka Clare Mulley, autorka biografii Skarbek pod tytułem „The Spy Who Loved” (polski tytuł – „Kobieta szpieg”). Popiersie wykonał jej mąż – nagradzany rzeźbiarz Ian Wolter.

Clare Mulley, która jako ekspertka w tej dziedzinie, przybliżyła gościom Ogniska postać najsłynniejszej polskiej kobiety-szpiega, natomiast Rula Leńska przeczytała fragmenty jej książki. Na koniec nastąpiło odsłonięcie, w którym udział wzięła… Krystyna Skarbek, jedna z najbliższych krewnych uhonorowanej agentki.
Wykonane z brązu dzieło Iana Woltera spotkało się z bardzo życzliwym przyjęciem. Goście chwalili jej podobieństwo do Skarbek i dbałość o szczegóły.
– Bardzo podoba mi się jej fryzura – dokładnie taka, jaką nosiła moja babcia! Co jednak jest najważniejsze, to jej oczy, głębokie, przenikliwe… aż ma się wrażenie, że ona naprawdę patrzy się na ciebie – powiedziała Marianna Bukowski, reżyser filmu „Portret Żołnierza”.
– Na początku przez jakiś czas pomnik będzie stał na dole przy wejściu do Ogniska, aby każdy, również Anglicy, mogli go zobaczyć i dowiedzieć się, kim była Krystyna Skarbek. Na stałe zostanie prawdopodobnie wyeksponowana w pokoju członkowskim na drugim piętrze. Uważam, że to niezwykle ważne, aby w takim szczególnym miejscu znalazła się obok portretów generałów, przypominając nam, czym jest patriotyzm – powiedział Piotr Michalik.
Organizatorzy wydarzenia zadbali, aby ta znakomita okazja do przypomnienia w międzynarodowym środowisku o polskim heroicznym wkładzie w zwycięstwo aliantów w czasie II wojny światowej, nie przeszła bez echa. W uroczystości udział wzięli zarówno przedstawiciele Polonii oraz ambasady RP, jak również Brytyjczycy. Obok polskiej telewizji i innych mediów obecni byli anglojęzyczni dziennikarze, czego pokłosiem są liczne artykuły w brytyjskiej prasie, m.in. w „The Guardian” i „The Mirror”.

W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości
Krystyna Skarbek w czasie II wojny światowej była agentką brytyjskiej tajnej służby Special Operations Executive, gdzie przyjęła pseudonim Christine Granville. Mówi się o niej „ulubienica Churchilla” lub „polska agentka 007” – w nawiązaniu do rzekomego romansu z Ianem Flemingiem, twórcą postaci Jamesa Bonda.
„Była najlepszym agentem brytyjskim czasu wojny. Szefowie naszych służb wstawali, gdy wchodziła do pokoju,” pisze Clare Mulley, odznaczona za swoją książkę polskim medalem Bene Merito.
Lista zasług Krystyny Skarbek jest długa. Wśród nich warto wymienić kilka najważniejszych: jako pierwsza dostarczyła Brytyjczykom informacje o planowanej inwazji Sowietów na III Rzeszę, pomagała przerzucać żołnierzy aliantów z powrotem na front (w tym pilotów, którzy później walczyli w bitwie o Anglię), buntowała nieprzyjacielskich żołnierzy i ratowała przywódców ruchu oporu we Francji. Była agentką o najdłuższym przebiegu służby, gdy długość życia szpiegów na terenie Węgier i Polski nie przekraczała kilku miesięcy. Z jej życiem wiąże się również wiele anegdot – jak na przykład ta, że wyrabiając sobie paszport odjęła sobie 7 lat.
„Christine kochała namiętnie. Kochała mężczyzn i seks, adrenalinę i przygodę, rodzinę i ojczyznę, kochała życie i kochała wolność, aby żyć jego pełnią. Kiedy prawo lub konwenans odmawiały jej tej wolności, przeciwstawiała się oczekiwaniom, łamiąc zasady albo zmieniając wiarę, wiek, nazwisko lub życiorys. W obliczu zagrożenia inwazją, okupacją lub terrorem walczyła z pasją, determinacją i odwagą, którymi nie dorównywał jej żaden inny agent specjalny podczas II wojny światowej” – podsumowuje w swojej książce Mulley.

Magdalena Grzymkowska

James Bond w spódnicy

To inicjatywa godna pochwalenia, bo dobrze jest, jeśli pamiętamy o Polakach, którzy zasłużyli się w przeszłości. Krystyna Skarbek jest najbardziej znanym polskim szpiegiem, zwana też była ulubionym agentem specjalnym Churchilla. Była także znajomą Iana Fleminga i niewykluczone, że jej zżycie stało się inspiracją do jego książek o Jamesie Bondzie! Jej historia w Polsce jest dobrze znana, nie wiem, jak jest w Wielkiej Brytanii, dlatego takie wydarzenie, może pomóc w przybliżeniu tej bardzo ciekawej historii – jej zaangażowania w walkę z hitlerowcami w czasie II wojny światowej. Byliśmy sojusznikami z Wielką Brytanią i to jest nasz polski wkład w zwycięstwo. Trzeba pamiętać, że wywiad to nie tylko ciekawe historie szpiegowskie, ale również realizacja konkretnych zadań. A Polacy w czasie II wojny światowej dostarczyli blisko połowę informacji wywiadowczych z terenów okupowanych przez Niemców w Europie. To ogromny wkład, o którym mało kto wie, a przez przykłady konkretnych osób, na przykład właśnie Krystyny Skarbek, lepiej z takim przekazem trafić. A Ognisko Polskie – jako jeden z symboli polskiego Londynu – jest dobrym miejscem na upamiętnienie tej zasłużonej rodaczki. Sposobów ekspozycji pomnika może być kilka: pomnik może zostać pokazany w ambasadzie czy Imperial War Museum – oczywiście to zależy od fundatorów.

Konsul Generalny RP Krzysztof Grzelczyk

Zawojowała męski świat

To Clare Mulley mi po raz pierwszy opowiedziała mi o Krystynie Skarbek. Spotkałem ją na wieczorze autorskim jej książki „The Spy Who Loved” w ambasadzie. Byłem pod wielkim wrażeniem, że ta historia zainteresowała Brytyjkę bez polskich korzeni. Gdy przeczytałem jej książkę, byłem oczarowany postacią Krystyny Skarbek i postawiłem sobie za cel, aby w jakiś sposób upamiętnić tę postać. Przedstawiłem ten pomysł w komitecie Ogniska, udało mi się uzyskać poparcie wszystkich członków komitetu. Następnie miałem rozmowę z rzeźbiarzem, zgodził się przygotować popiersie. Ostatnim punktem było odsłonięcie rzeźby, która oddaje cześć nie tylko samej Krystynie Skarbek, ale wszystkich kobiet walczących w II wojnie światowej. Krystyna Skarbek była jedną z tych osób, które nie były w Polsce, gdy wybuchła wojna. Była wówczas w podróży do południowej Afryki do swojego męża – dyplomaty. Gdy tylko dowiedziała się, że do Polski wkroczyły wojska, od razu, nie dojechawszy do męża, zawróciła i chciała się przedostać do Polski. Nie udało się, dlatego znalazła się w Anglii. Była na tyle odważna, na tyle silna i inteligentna, że zdołała zostać agentką – jedyną kobietą-szpiegiem, do tego Polką, a nie Brytyjką, co w tamtych czasach było nie do pomyślenia. Weszła przebojowym krokiem w męski świat i go zawojowała! Pierwsze mikrofilmy, które przywiozła z Polski wylądowały bezpośrednio na biurku Churchilla. To dla zagranicznego agenta było duże osiągnięcie. Jednocześnie nigdy nie zatraciła swojego patriotyzmu i pracując dla brytyjskiego wywiadu, cały czas działała w sprawie polskiej.

Piotr Michalik, członek zarządu Ogniska Polskiego, inicjator pomnika

Umiała ugryźć się w język

Zawsze wydawało mi się to bardzo ciekawe dlaczego Polska i Wielka Brytania była w tak bliskich stosunkach w czasie II wojny światowej. Nie wydaje mi się, aby wiedza na ten temat była wystarczająco rozpowszechniona. Moja chęć promowania historii relacji pomiędzy tymi krajami i moje umiłowanie do agentów specjalnych spowodowały, że zainteresowałam się postacią Krystyną Skarbek, która stanowiła idealne połączenie moich pasji, a także jest reprezentatywnym przykładem współpracy polsko-brytyjskiej. To była niezwykle odważna kobieta. Wyprzedzała ją sława o jej urodzie i miłosnych podbojach, ale mało kto wiedział o jej wielkich osiągnięciach. Mogłabym opowiadać o niej godzinami. Jedną z moich ulubionych historii jest ta, gdy po opanowaniu Węgier przez hitlerowskie Niemcy Krystyna wraz z jej partnerem zawodowym i kochankiem Andrzejem Kowerskim zostali aresztowani przez gestapo. Aby ich uwolnić uciekła do podstępu – ugryzła się w język tak mocno, że zaczął krwawić. Wówczas zaczęła kasłać i pluć krwią, próbując w ten sposób symulować gruźlicę. Aby zapobiec wybuchu epidemii w areszcie, zostali zwolnieni. To jest chyba najlepszy dowód na jej niezwykłą umiejętność zachowania spokoju i zdrowego rozsądku w sytuacji zagrożenia, wyjątkowego sprytu i kreatywności!

Clare Mulley, autorka książki „The Spy Who Loved”

O polskiej agentce w Hollywood?

To był dla mnie zaszczyt uczestniczyć w tej uroczystości. Postać Krystyny Skarbek jest mi szczególnie bliska, ponieważ jesteśmy bardzo daleko spokrewnienie. To była wyjątkowa kobieta, fantastyczna osoba, niestety wciąż nie wystarczająco znana. Piękna, bardzo bohaterska. Bardzo mi imponują kobiety, które poświęcają całe życie temu, co uważają za słuszne. Dlatego byłam bardzo wzruszona, gdy Clare zaproponowała mi, abym przeczytała fragmenty jej książki. Mam nadzieję, że wkrótce powstanie film na podstawie życia Krystyny Skarbek – wiem z pewnych źródeł, że już trwają na ten temat rozmowy, a rolę polskiej agentki powierzono bardzo znanej hollywoodzkiej aktorce, której nazwiska nie będę na razie zdradzać. Sama chciałabym ją zagrać! Jeszcze 20 lat temu byłoby to możliwe…

Rula Leńska, aktorka

Krystyna stała się częścią naszego życia

Gdy Clare, moja żona, zaczęła pisać biografię Krystyny Skarbek, prowadziła szeroko zakrojone badania, mające na celu znalezienie jak największej ilości informacji i detali z życia tej agentki. Kosztowało ją to dużo pracy. Jej research zaprowadził ją do Polski i innych krajów, które odwiedziła Skarbek oraz różnych polskich i brytyjskich archiwów. Można powiedzieć, że na ponad 4 lata Krystyna stała się częścią naszego życia! I bardzo się związałem z jej historią. Gdy książka została opublikowana i została bardzo dobrze przyjęta w środowisku międzynarodowym, naszym kolejnym celem stało się upamiętnienie jej zasług w jakiś szczególny sposób. Jestem zaszczycony, że to mnie powierzono zadanie odtworzenia jej wizerunku. Pomnik jest bardzo realistyczny, to może być zaskoczenie dla osób, które znają mają sztukę, ponieważ moje prace są w przeważającej części utrzymane w nurcie abstrakcyjnym lub konceptualnym. W moim dorobku mam dużo prac politycznie zaangażowanych, prowokujących. Jednak bardzo bliska mojemu sercu jest również sztuka figuratywna, antyczne rzeźby greckie i rzymskie. Myślę, że to dzieło oddaje dualizm mojej natury artysty.

Ian Wolter, artysta, autor popiersia Krystyny Skarbek

Rozmawiała: Magdalena Grzymkowska