„Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 words”

Prawie dwa lata temu gościliśmy w redakcji „Tygodnia Polskiego” Adama Żuławskiego, który w Instytucie Adama Mickiewicza w Warszawie prowadzi angielską sekcję portalu Culture.pl. Żuławski przedstawiony został wówczas czytelnikom naszej gazety jako kierownik projektu „Stories From The Easter West” wpisującego się najnowsze działania Instytutu na polu kultury cyfrowej.

Jak podkreślał Adam Żuławski: – Culture.pl to cyfrowa, flagowa marka Instytutu Adama Mickiewicza.

Obecna wizyta Żuławskiego w Londynie stoi pod znakiem kolejnego projektu zespołu Culture.pl – to jest książki pt. „Quarks, Elephants and Pierogi: Poland in 100 Words” (czyli „Kwarki, słonie i pierogi, Polska w 100 słowach”) prezentującej publiczności anglojęzycznej kulturę polską w stu słowach-ikonach. („Bohater” z sąsiedniej strony – to próbka jednego z nich.)

– Chcieliśmy opowiedzieć o Polsce w sposób zupełnie nieoczywisty – mówił o książce Dyrektor Instytutu Adama Mickiewicza Krzysztof Olendzki. –Chcieliśmy opowiedzieć, co to jest Rzeczpospolita, co to jest ojczyzna i na czym polega nasz patriotyzm w taki sposób, ażeby każdy człowiek… szczególnie młodzi ludzie wzięli, obejrzeli, przeczytali i zrozumieli, co to znaczy być Polakiem. Mam także wrażenie, że chyba nam się udało, przynajmniej tak mówią…

Sami autorzy także promują swój projekt: – Czy da się ująć specyfikę kraju w zaledwie stu słowach? Sądzimy, że tak. „Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words” to książka, dzięki której zakochasz się w imponującej kulturze i niebanalnej historii kraju nad Wisłą. Przekonasz się, co łączy kwarki z twarogiem, a co słonia – z pewnym środkowoeuropejskim krajem. Dowiesz się , jak pierogi mogą uratować całe miasto. Dzięki niej dostrzeżesz nieoczywiste związki między językiem a kulturą i uzmysłowisz sobie, jak wielobarwna jest Polska.

***

Do książki wrócimy w dalszej części tekstu, najpierw wykorzystajmy wizytę Adama Żuławskiego, by przypomnieć o piętnastu odcinkach serii pierwszej projektu „Stories From The Eastern West” i dziewięciu zrealizowanych już w serii drugiej.

– „Stories From The Eastern West” jest tytułem nieco enigmatycznym, to celowy zabieg – dla nas ważne było, aby nie nacechować polskością tych historii, oczywiście one są na wskroś polskie, ale Polska jest w nich obecna nieco w tle. To pozwala na zachowanie uniwersalności przesłania. A dzięki temu znaczne, znaczne poszerzenie kręgu odbiorców. Ostatecznie efekt końcowy jest – Polska wizerunkowo zyskuje – cel zostaje osiągnięty, tyle że inną drogą – opowiadał Adam Żuławski.

Warto więc zachęcić do słuchania anglojęzycznych podcastów Culture.pl wszystkich zainteresowanych kulturą polską. A zatem jeśli chcesz Czytelniku dowiedzieć się dokąd prowadził spacer po Warszawie, który zainspirował jeden z najważniejszych utworów Davida Bowiego? Skąd w Armii Andersa wziął się niedźwiedź Wojtek? Jak przebiegał sensacyjny koncert Rolling Stonesów za Żelazną Kurtyną? To poszukaj odpowiedzi w „Stories From The Eastern West”. A przy okazji znajdziesz nowe tematy warte uwagi i nowe słuchowiska…

– Słuchowiska? – niemal przerywam Adamowi Żuławskiemu. – To słowo tak mocno kojarzy się z radiem, że trudno szczególnie starszemu czytelnikowi wyobrazić sobie czym właściwie jest ta nowość o mało swojskiej nazwie „podcast”…

– Ależ podcast to jest jak słuchowisko czy audycja radiowa – tłumaczy Żuławski. – Tyle, że audycji radiowej możemy słuchać jedynie w momencie, kiedy jest emitowana na antenie. Natomiast podcastu możemy słuchać, gdy mamy na to czas i ochotę. Po prostu włączamy internet, głośniki czy słuchawki i korzystamy z tego, że coraz więcej jest przygotowanych już audycji, które można odsłuchać i (co ważne) samemu wybierać to, co nas interesuje. A słuchać możemy w drodze do pracy, na zakupach, podczas spacerów czy joggingu, albo zajęć domowych jak sprzątanie czy prasowanie. Można w dowolnym momencie zatrzymać audycję, a po chwili uruchomić ją ponownie, gdy będzie na to bardziej dogodny moment. Dlaczego warto słuchać? To edukacja czy rozrywka umilająca „nudne obowiązki” czy inne czynności. Możemy robić dwie rzeczy na raz. Słuchać i …prasować koszule. Słuchać i uprawiać jogging. Wystarczy telefon i słuchawki.

O tym że to działa przekonuje przywoływana już raz liczba Amerykanów korzystających z podcastów – 50 milionów!

Na pytanie o najpopularniejsze spośród podcastów Culture.pl Adam Żuławski odpowiada bez wahania: Hunt, czyli rzecz o uchronieniu przed Niemcami obrazu Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”.

Podczas II wojny światowej Trzecia Rzesza prowadziła systematyczną politykę plądrowania dzieł sztuki z krajów, które najechały. W okupowanej Polsce miało to miejsce na masową skalę. Ponad pół miliona pojedynczych dzieł sztuki zostało zabranych w czasie wojny, w tym niezliczone skarby narodowe.

Ale choć niektóre z tych dzieł były przeznaczone na mury wysokich rangą urzędników partii nazistowskiej i planowanego Führermuseum, inne zostały przeznaczone do zniszczenia. W rzeczywistości istniał jeden szczególny obraz, którego Niemcy bardzo chcieli się pozbyć.

„Bitwa pod Grunwaldem” została namalowana przez Jana Matejkę pod koniec XIX wieku i przedstawia bitwę, która wydarzyła się ponad 500 lat temu… dlaczego więc Trzecia Rzesza za wszelką cenę chciała wejść w posiadanie tego obrazu? Jak udało się nie dopuścić do tej grabieży, a pamiętać trzeba, że płótno obrazu ma 10 metrów długości, dzieło Matejki waży prawie tonę? Ciekawych odsyłamy do podcastów Culture.pl…

– Polska kultura jest bogata i wszechstronna, we współczesnym świecie to zdaje się jednak nie wystarczać, najlepszą nawet jakość trzeba dziś mocno promować; szukać coraz to nowych dróg i środków przekazu – podsumowuje ten wątek rozmowy Adam Żuławski. – Dlatego właśnie w naszej instytucji chcemy wykorzystać potencjał najnowszej technologii i – obserwując tendencje i mody na rynku, dynamikę rozwoju kultury cyfrowej – proponujemy podcasty. Warto sobie uświadomić, że na amerykańskim rynku podcasty mają ogromną rzeszę użytkowników – liczonych w dziesiątkach, setkach milionów! – podkreśla Żuławski.

***

Czym jest sama kultura cyfrowa, to wciąż temat otwarty. Praktycznie we wszystkich sytuacjach we współczesnej kulturze korzysta się z nowych technologii komputerowych. Mówić trzeba o naprawdę szerokim spektrum tematów: od dziennikarstwa internetowego przez wirtualne muzea i kolekcje po różne formy twórczości oparte na technologiach komputerowych i wreszcie samo zjawisko digitalizacji, które umożliwia rozpowszechnianie wszelkiego rodzaju treści i reprodukowanie ich na niespotykaną dotąd skalę. Temat cyfryzacji, digitalizacji obejmuje wszystkie sfery kultury. A korzystanie z internetu to dziś tak oczywiste jak dla poprzedniej generacji używanie samochodów…

W rozmowie z Adamem Żuławskim pojawia się temat nowych kierunków rozwoju programów Instytutu oraz strategii promocji polskiej kultury za granicą. Komunikat prasowy IAM zapowiada rozwój już istniejących programów, poszerzenie aktywności o nowe kierunki geograficzne, stworzenie innowacyjnych programów i wykorzystywanie najnowszych technologii. Instytut otwiera nowe obszary w internecie, korzystając z potencjału nowych technologii i wpisując się w awangardowe trendy.

Kolejne tematy podcastów to Ludwik Zamenhof – inicjantor esperanto, alpinizm w Polsce i postać Wandy Rutkiewicz; Zbigniew Religa – światowej sławy kardiochirurg; i jeszcze opowieść o Pałacu Kultury i Nauki będącego „darem bratniego narodu radzieckiego dla narodu polskiego” gdzie tytuł cyklu „Stories From The Eastern West” nabiera nowych znaczeń…

***

„Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words” składa się z serii stu artykułów autorstwa redaktorów Culture.pl pisanych w języku angielskim, odwołujących się do jednego polskiego słowa, np. Miłość, Imieniny, Matka, Ojczyzna, Wolność, Filiżanka, Inteligencja itp. Każdemu słowu towarzyszy intrygująca ilustracja autorstwa Magdaleny Burdzyńskiej.

– Ta książka jest próbą ujęcia istoty kraju poprzez jego słowa; mamy nadzieję, że poznawanie Polski przez polski język, szerzymy wiedzę na temat miejsca, o którym nigdy byś nie pomyślał, i języku, którego być może nigdy nie słyszałeś – zwraca się Adam Żuławski w przedmowie do Czytelnika książki. – To także okazja dla nas – pisze dalej Żuławski – by Culture.pl zaprezentował pracę, którą wykonujemy dla zupełnie nowej publiczności.

Naszą publicznością są ludzie, którzy interesują się Polską, ale także ci, którzy interesują się Europą, kulturą, tym, jak powstał świat, jak powstały narody i jak są. Naukowcy z pewnością pokochają język, ponieważ zanurzamy się w etymologii. Znajdujemy powiązania między kulturami, których nawet nie zdawałeś sobie sprawy. Ale i my idziemy głęboko i badamy mentalność kraju, ludu, języka. Wszystko w 100 słowach. Tak, może to brzmi jak hiperbola, ale jesteśmy pewni, że zainspiruje Cię to, co tu znajdziesz i wzbudzi zainteresowanie nie tylko Polską i Polską, ale także tym, jak powstają języki i narody, i jak wszystko jest ze sobą połączone.

Na pytanie dlaczego wybrano te właśnie 100 słów, Adam Żuławski dopowiada, że są one interesujące etymologicznie, a poza tym uczą o zróżnicowanej kulturze i historii Polski. Poprzez te słowa i skąd pochodzą ich wpływy, można zobaczyć Polskę jako kraj i społeczeństwo otwarte, które splotło w sobie wiele kultur. Niektóre słowa same w sobie są ważnymi momentami w historii, słowami, które zmieniły naród. Inne z tych słów są charakterystyczne dla polskiego temperamentu i mentalności. A są tu jeszcze i takie słowa, których po prostu nie sposób nie znać, jeśli chce się odwiedzić Polskę.

– Jak powinieneś przeczytać tę książkę? – pyta znów retorycznie Adam Żuławski. – Zachęcamy do czytanie na chybił trafił; przeskakiwania ze strony na stronę. Sto słów daje prawdziwy wybór…

I wreszcie warty przytoczenia żart, który wyjaśnia nieco intrygujący tytuł książki. Przypisuje się go samej Marii Skłodowskiej-Curie. Mniejsza o to czy to prawda, czy nie – dość powiedzieć, że sama książka w prosty sposób (na sto sposobów!) może wyjaśniać wiele nie tylko o Polsce, ale i o samym świecie.

Oto ta historyjka: Na początku XX wieku fraza „Słoń a sprawa polska” stała się humorystyczną reakcją na polską obsesję szukania wszędzie powiązań w sprawie narodowej. Fraza ta sięga wstecz do apokryficznej anegdoty, w której Anglik, Francuz i Polak zostali poproszeni o wzięcie udziału w konkursie literackim i napisanie eseju na temat słonia. Anglik przedstawił artykuł zatytułowany „My Experience Hunting Elephants in Southern Africa”. Francuz napisał esej o życiu seksualnym słoni, a Polak zatytułował swą monografię: „Słoń a sprawa polska”.

Jarosław Koźmiński; mat. pras. IAM; culture.pl

Illustrations from ‚Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words’ – Image Gallery

Magdalena Burdzyńska’s illustrations from the book ‚Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words’; text: Mikołaj Gliński, Matthew Davies, Adam Żuławski; illustration and book design: Magdalena Burdzyńska; published by the Adam Mickiewicz Institute, 2018.