Krystyna Granville-Skarbek: Szpieg, który kochał

O najsłynniejszej w historii brytyjskiej tajnej służby kobiecie-szpiegu, Krystynie Granville-Skarbek, z ogromną pasją opowiedziała w Ognisku Polskim Clare Mulley, autorka książki „The Spy Who Loved: The Secrets and Lives of Christine Granville”.

Wojna nie jest dla kobiet, jednak to właśnie kobieta zmieniła jej losy. Kobieta o wielkiej odwadze i lojalności wobec kraju, lecz przede wszystkim przepełniona pasją i namiętnością. Krystyna Skarbek to postać wielowymiarowa i niezwykła. Kochała niebezpieczeństwo i nie bała się żyć na krawędzi. Uwielbiała ryzyko i adrenalinę, i to właśnie wojna pozwoliła jej żyć pełnią życia. „W Polsce uczyłam języka angielskiego z UNESCO, studiowałam też polską politykę. Kiedy dowiedziałam się, że w brytyjskiej tajnej służbie Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE) służyła kobieta, i do tego Polka, dałam się uwieść jej niezwykłej historii” powiedziała „Dziennikowi Polskiemu” Clare Mulley.

Bohaterka książki, a zarazem bohaterka polsko-brytyjskiej historii wojennej, to postać niezwykle inspirująca. Była nie tylko pierwszą kobietą w tajnej służbie brytyjskiej, ale i najdłużej w niej służącą. Ta jakże nieprzeciętna kobieta, z pewnością uległa i delikatna jak większość kobiet, nie była. Co nie oznacza, że nie była kobieca, wręcz przeciwnie – oszałamiała urodą i wdziękiem, a mężczyźni nie przechodzili koło niej obojętnie. Według Clare Mulley Krystyna Skarbek „była niezwykle namiętną kobietą, kochała przygody, i kochała mężczyzn – miała dwóch mężów i wielu kochanków, ale przede wszystkim kochała wolność i niezależność. Wolność swojego kraju, Polski, a także swoją własną. Wojna dała jej możliwość walki o to wszystko”.

Zimna krew i zalotne spojrzenie

Bardzo trudno było znaleźć materiały dokumentujące jej istnienie – w końcu szpiedzy byli szkoleni tak, aby nie pozostawiać po sobie żadnych śladów. Z początku pisarce udało się odnaleźć zaledwie dwa ręcznie napisane listy, później skontaktowała się z kilkoma osobami, które osobiście ja spotkały, lub których członkowie rodziny znali Krystynę. Wszyscy zgodnie przyznali, że była to kobieta intrygująca, bardzo błyskotliwa i przede wszystkim odważna. Wielokrotnie ratowała życie nie tylko sobie, ale i innym żołnierzom. Jej gotowość do podejmowania ryzyka, zimna krew i ponadprzeciętny urok nie raz pomogły jej cało wyjść z opresji. Jedna z anegdot opowiada o jej podróży pociągiem, w okupowanej Polsce, gdy wiozła paczkę z gazetami propagandowymi. Niemieccy żołnierze przeczesywali pociąg w poszukiwaniu takich jak ona. Krystyna nie miała wielu dróg ucieczki – mogła wyskoczyć przez okno lub próbować uciec w tył wagonu… nagle otworzyły się drzwi i do jej przedziału wszedł niemiecki żołnierz. Każdy z nas na pewno by zadrżał lub zamarł w bezruchu, Krystyna zaś pomyślała: moja szansa na ucieczkę właśnie się zwiększyła. Spojrzała na niego zalotnym wzrokiem tak, że w efekcie niemiecki żołnierz zgodził się dostarczyć paczkę z „herbatą dla jej mamy” we własnej walizce.

W najpoważniejszych i niezwykle niebezpiecznych sytuacjach, potrafiła zachować trzeźwość umysłu. Na jednym z przesłuchań przez gestapo wielokrotnie przegryzła sobie język – tak mocno, że zaczęła strasznie krwawić. Niemcy myśleli, że kaszle krwią z powodu tuberkulozy. Z obawy przed zarażeniem się, szybko wypuścili ją i jej towarzysza.

To między innymi właśnie dzięki niej możliwe było zwycięstwo aliantów. Podobno dostarczyła Churchillowi mikrofilm z planami operacji Barbarossa – niemieckiej inwazji na ZSRR – co pozwoliło premierowi Wielkiej Brytanii przygotować się na najbliższe ruchy Hitlera. Uznawana była za jednego z najlepiej wytrenowanych agentów brytyjskich. Nie chce się wierzyć, że uśmiechnięta, delikatna i pogodna młoda dziewczyna spoglądająca ze zdjęć, prezentowanych przez autorkę książki, została wyszkolona po to, by zabijać. Skakała ze spadochronem, jeździła na nartach, używała broni palnej i ładunków wybuchowych, posługiwała się nożem, umiała też mordować… własnymi rękami. Jak to ujął, zakochany w niej oczywiście, brytyjski minister: „z dynamitem mogła zrobić wszystko, nie mogła go tylko zjeść”.

Kobieta nie poddaje się bez walki

Pewnego wieczoru w zadymionym barze w Budapeszcie, Andrzej Kowerski, porucznik w armii polskiej, tak wspominał pierwsze spotkanie z Krystyną: „Drzwi się otworzyły i weszła dziewczyna. Była szczupła i opalona, z brązowymi włosami i oczami, emanowała życiem”. Zanim noc się skończyła, to ona zaprosiła go na kolację. Zostali kochankami, ale jednocześnie razem walczyli na wojnie i wykonywali bardzo ważną pracę dla kraju. Gdy w Budapeszcie udało jej się schronić w brytyjskiej ambasadzie przed gestapowcami, ambasador musiał szybko wydać jej tymczasowy paszport. Zapytał o jej imię – musiała bowiem dostać nowe, nieznane Niemcom nazwisko – wymyśliła pseudonim Christine Granville, którego zresztą używała po zakończeniu wojny. Ambasador pytał o wzrost, kolor oczu, aż w końcu, wielce zaniepokojony zbliżającymi się żołnierzami niemieckimi wykrzyknął: data urodzenia, szybko! Krystyna spojrzała na niego i spokojnie, po krótkiej pauzie, z czystej kobiecej próżności skorzystała z niepowtarzalnej okazji i odmłodziła się o siedem lat. – Najbardziej lubię tę jej zimną krew. Jest w niej wiele rzeczy godnych podziwu, kochała niebezpieczeństwo, choć ja osobiście tego zamiłowania nie podzielam i była przy tym inspirującą postacią – wyznała autorka książki.

Pod wieloma względami Krystyna była skomplikowaną kobietą. Za odwagę i poświęcenie dla kraju dostała wiele odznaczeń, m.in. Order of the British Empire, Medal Jerzego, francuskie odznaczenie Ruchu Oporu – Croix de Guerre, lecz mimo to nie otrzymała tego, co najważniejsze, i na co z całą pewnością zasłużyła: brytyjskiego obywatelstwa. Autorka książki z wyraźnym napięciem, wręcz ze złością opowiadała, że po demobilizacji Krystyna Skarbek dostała £100 i została odprawiona ze słowami: „Nie jesteś nam już dłużej potrzebna”. Agentka nie pogodziła się z ta decyzją i w końcu obywatelstwo udało jej się uzyskać.

Zabójcza namiętność

South Kensington, czerwiec 1952 rok. Krystyna wdaje się w kłótnię z byłym kochankiem Georgem Muldowney’em, którego oświadczyny odrzuciła jakiś czas wcześniej. Została dźgnięta nożem, podobnym do tego, którego sama używała w pracy agenta. Miłość, która była jej pasją, stała się przyczyną jej śmierci.

– Nie lubię mówić o niej, jako o postaci tragicznej. Niektórzy mówią, że można było przewidzieć jej śmierć, ponieważ zawsze wiodła pełne namiętności życie. Lecz to, że zginęła z rąk obsesyjnie w niej zakochanego mężczyzny, jest winą wyłącznie mordercy. Ona była wspaniałą kobietą i jej największą tragedią nie była jej śmierć, lecz to, że nie dożyła widoku wolnej Polski – wyznała Clare Mulley.

Andrzej Kowerski, z którym łączyło ją szczególne uczucie, nie mógł uratować jej życia, lecz mógł dbać o jej reputację. Wierny miłości do Krystyny nigdy się nie ożenił, a po jego śmierci w 1988 r. został z nią ponownie połączony, jego prochy spoczęły obok grobu Krystyny Skarbek na cmentarzu St. Mary w Kensal Green, w południowo-zachodnim Londynie.

Kobieta, która kochała wielu, i przez wielu była kochana, była ogromną inspiracją. Krążą pogłoski, że wdała się swego czasu w krótki romans z Ianem Flemingiem i była wzorem przy tworzeniu postaci dziewczyny Jamesa Bonda: Vesper Lynd, prawdziwej „femme fatale”, kobiety fascynującej, lecz zgubnej. Autorka książki niedowierza doniesieniom, że Krystynę i Fleminga łączyło coś więcej. „Co prawda, mówił o niej po jej śmierci, wspominał jej niezwykłą urodę i odwagę, a gdy czytamy ‘Casino Royal’, odnajdujemy podobieństwo między Vesper a Krystyną. Mogła więc być inspiracją, choć wydaje mi się, że Krystyna jest czymś znacznie więcej niż inspiracją dla dziewczyny Bonda, ona jest bardziej jak sam Bond”.

Magdalena Czubińska