Coś się zaczyna, coś kończy

W Royal Court Theatre odgrywana jest sztuka Anny Wakulik „A Time to Reap”. I choć spektakl porusza bardzo aktualne i dosyć kontrowersyjne kwestie – wiary katolickiej, aborcji – to wcale nie ta tematyka jest najważniejsza. Anna Wakulik zwraca uwagę na samotność, zmagania z samym sobą, walkę z zewnętrznymi naciskami, ciężar decyzji i wagę konsekwencji, z którymi muszą uporać się bohaterowie. Spektakl pokazuje i uczy, że w życiu może zdarzyć się coś, co zmieni nas bezpowrotnie, co zakończy pewien etap, rozpocznie nowy. I choć wielu z nas, tak jak główna bohaterka sztuki Marysia, mówi głośno: „Ja nigdy tak nie zrobię!”, okazuje się, że przyszłość ma w stosunku do nas własne plany i „nigdy” zamienia się w „a może jednak…”.

Już przy wejściu do skromnej sali teatru Jerwood Theatre Upstairs w Royal Court, rzuca się w oczy pewien kontrast. Wchodzi się do pomieszczenia po czerwonym dywanie ze światłami po bokach, jednak gdy podniesie się nieco wzrok, na przeciwległej od drzwi ścianie widzimy… kaplicę. Neonowy krzyż oświetla bladym światłem schody, scenografia uspokaja i niepokoi zarazem. Zaciekawia widza, wprowadzając w tematykę spektaklu. Akcja bowiem rozgrywa się w ważnym dla małej, polskiej miejscowości Niepokalanów dniu – 15 sierpnia, dniu Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, znanym w Polsce również pod nazwą święta Matki Boskiej Zielnej. W Niepokalanowie święto to ma ogromne znaczenie – wszyscy mieszkańcy zbierają się tego dnia w kościele i wspólnie wyruszają na procesję, wyznając – i żałując? – grzechy.

Tego właśnie dnia poznajemy bohaterów sztuki – Marysię, Piotra i Jana. W postać Jana wcielił się znakomity Owen Teale (m.in. „Robin Hood”, 1991; „Król Artur”, wersja rozszerzona, 2004; „Ostatni Legion”, 2007; „Gra o tron”), zdobywca Nagrody Tony za najlepszą drugoplanową rolę męską w sztuce dramatycznej „A Doll’s House”. Piotra zagrał niezwykle energiczny Max Bennett (m.in. teatr: „Posh”, „In Basildon”, film: „Anna Karenina”, „Księżna”). Rolę Marysi odegrała Sinéad Matthews (występuje przeważnie w teatrach, takich jak Young Vic, Sheffield Crucible, Barbican i Hampstead and West End). Gra aktorska więcej niż zadowala – młodzieńczy żywioł Maxa Bennetta i dojrzała sceniczna pewność siebie Owena Teale tworzyła kolejny z wielu kontrastów. Męskie postacie zręcznie przeciwstawiono kuszącej, ale i naiwnej kobiecości Marysi.

Trójca, lecz nie święta

Troje bohaterów wiele łączy – więzy rodzinne, przyjaźń, pochodzenie – to każdy z nich jest zupełnie inny. Jan – wielkiej renomy lekarz-ginekolog, zatwardziały ateista. Nie wierzy w Boga, wierzy jedynie w naukę. Dlatego tak łatwo przychodzi mu wykonywanie swojego zawodu i jednej dodatkowej usługi – aborcji. Zakochuje się w dwa razy młodszej od siebie dziewczynie, ich związek trwa siedem lat. To właśnie ona jest powodem, dla którego w pewnym momencie mówi „dość” i po raz pierwszy odmawia wykonania zabiegu.

Mała miejscowość w głębi Polski to nie miejsce dla Piotra. Nawet Warszawa nie spełnia jego oczekiwań, dlatego postanawia wyruszyć w świat – do Londynu, gdzie żyje pełnią życia. Zapomina o przeszłości, nie chce pamiętać o „post-komunistycznej dziurze”. Nie zamierza też planować przyszłości, liczy się bowiem tylko to, co tu i teraz. Nagle wplątuje się w sytuację, która może zakłócić tak uwielbiony przez niego tryb życia. Jak się zachowa i czy będzie umiał ponieść konsekwencje swoich czynów?

Marysia to najbardziej skomplikowana postać ze wszystkich. Wychowana przez matkę w głębokiej wierze, stara się żyć według przykazań Kościoła. Gdy jednak dorasta, zaczyna odkrywać swoją kobiecą naturę, zaczynać poznawać pasję miłości i trudno pohamować jej swoją namiętność. Zaszła w ciążę w wieku siedemnastu lat i musiała podjąć decyzję, co dalej. Postąpić zgodnie z wpajanymi jej przez matkę i Kościół wartościami i zrezygnować z „wolności”, którą według niej dziecko tak bardzo ogranicza? Pragnęła bowiem od życia czegoś więcej. Choć przeniosła się do Warszawy, wciąż czegoś jej w życiu brakuje, nie o takim życiu marzyła.

Losy bohaterów krzyżują się po latach rozłąki w Niepokalanowie. Nawiązuje się emocjonalny trójkąt, z którego trudno wyjść bez szwanku. Wychodzą na jaw skrywane urazy, poczucie winy, lęk przed samotnością, żal za decyzje z przeszłości i strach przed niepewną przyszłością. I właśnie to wszystko jest głównym tematem sztuki – ludzkie zachowania, przemyślenia i odkrywanie motywów podejmowanych w życiu działań. Głęboka psychologia postaci sprawia, że kwestia aborcji i Kościoła staje się jedynie tłem wydarzeń. Na pierwszy plan wychodzą niemal nagie, obdarte z masek postacie. Nadszedł czas, aby ponieść konsekwencje decyzji z przeszłości. Z jakim rezultatem? Odpowiedź w teatrze.

O tym się nie mówi

Pewne jest, że spektakl należy do odważnych, bo trudno jest mówić o poruszanych w nim tematach głośno. W polskich małych miasteczkach mało kto przyznaje się do aborcji, rzadko słyszy się wyznania niewiary, prawie nikt nie akceptuje jawnie odmienności w wyglądzie, postawach i preferencjach ludzi. Mogłoby się wydawać, że Anna Wakulik wsadza kij w mrowisko, poruszając te delikatne kwestie we wciąż raczej konserwatywnym społeczeństwie. I mimo że mówi głosem bohaterów o aborcji, Kościele czy seksualności, to nikogo nie ocenia, nie obraża i nie narzuca swojej prywatnej opinii. A przecież tacy ludzie, jak bohaterowie sztuki, istnieją – żyją wśród nas, a może nawet tuż obok. Jeśli ktoś woli pozostawić te tematy w sferze tabu, jeżeli zna swoje wartości i czuje, że wyciąganie na powierzchnię ludzkich słabości i lęków nic pozytywnego do jego światopoglądu nie wniesie, spektakl może sobie odpuścić. Jeśli ktoś jednak jest gotowy otworzyć umysł na tyle, by przynajmniej poznać różne punkty widzenia na sprawę, ze spektaklu wyjdzie na pewno zadowolony.

Magdalena Czubińska