Kobiety i profilaktyka

Zdrowie kobiety to szerokie pojecie obejmujące styl życia, pracę, relaks, odżywianie, życie towarzyskie
i intymne, płodność, ale przede wszystkim zapobieganie chorobom narządu rodnego.

Rozwój cywilizacji i związany z tym wzrost zachorowań, ale i przedłużenie życia kobiety zobowiązuje do regularnych wizyt u lekarza ginekologa. Częstotliwość wizyt profilaktycznych zależy od wieku kobiety i waha się od 1 roku do 2 lat.

Każda kobieta od chwili rozpoczęcia życia płciowego aż do późnej starości powinna pamiętać o zasadzie, że lepiej (taniej) zapobiegać chorobom niż je leczyć, a w przypadku wystąpienia choroby wczesne rozpoznanie to szybkie i trwałe wyleczenie.

Profilaktyka chorób narządu rodnego obejmuje:

• zapobieganie chorobom przenoszonych drogą płciową (HPV, HIV, kiła, rzeżączka, chlamydioza, nawracające grzybice itd.)
• diagnostyka, profilaktyka i wczesne wykrywanie raka szyjki macicy (szczepionka HPV)
• wykrywanie i zapobieganie rozrostom błony śluzowej i raka macicy (USG, biopsja endometrium)
• wczesna diagnostyka guzów i raka jajnika (USG, markery nowotworowe)
• profilaktyka i wczesna diagnostyka zmian w gruczole sutkowym (USG, mammografia, samokontrola piersi)
• menopauza, profilaktyka chorób układu krążenia, układu moczowo-płciowego (nietrzymanie moczu, wypadanie macicy)
• HTZ – hormonalna terapia zastępcza – za i przeciw, kiedy i jak długo?

Jak rozpoznać choroby narządu rodnego?

Nadżerka części pochwowej szyjki macicy jest to zmiana powstała z różnych przyczyn, polegająca na braku nabłonka wielowarstwowego płaskiego, pokrywającego w warunkach prawidłowych tarczę części pochwowej (tarczą szyjki macicy jest jej część pochwowa widoczna we wzierniku ginekologicznym). Zamiast nabłonka wielowarstwowego płaskiego stwierdza się różne formy morfologiczne błony śluzowej kanału szyjki macicy. Nadżerka części pochwowej szyjki macicy jest jedną z najczęstszych zmian patologicznych rozpoznawanych u kobiet. Występuje u co czwartej kobiety. Nadżerka może być następstwem zmian zapalnych, poporodowych lub występować jako tzw. nadżerka wrodzona. Nadżerka albo nie daje objawów, albo klinicznie objawia się krwawieniem kontaktowym (po stosunku płciowym) lub upławami (patologiczną, obfitą wydzieliną z pochwy). Nazywana jest stanem przedrakowym, bowiem nie leczona może przekształcić się w raka szyjki. Nadżerkę rozpoznaje się podczas oglądania szyjki we wziernikach w czasie badania ginekologicznego. Pełna diagnostyka nadżerki polega na wykonaniu badań: kolposkopowego lub kolpomikroskopowego, mikrobiologicznego i cytologicznego rozmazu z pochwy oraz badania histopatologicznego wycinka z miejsca zmienionego patologicznie.

Mięśniaki macicy

Mięśniaki to nowotwory łagodne, wywodzące się z włókien mięśniowych macicy. Osiągają różne rozmiary, od bardzo małych do wielkości głowy dorosłego człowieka. Mogą występować pojedynczo bądź jako mięśniaki mnogie, bardzo licznie. Mięśniaki macicy są chorobą dotyczącą około 20% kobiet w różnym wieku. Mięśniaki rozpoznaje się podczas badania ginekologicznego. Wykonuje się także badanie ultrasonograficzne celem określenia ich lokalizacji i rozmiarów. Przed planowym zabiegiem operacyjnym wykonuje się biopsję błony śluzowej jamy macicy (biopsję endometrium).

Endometrioza

Słowo „endometrium” po łacinie oznacza śluzówkę macicy, która w trakcie cyklu miesięcznego kobiety narasta a potem złuszcza się podczas miesiączki. W organizmie chorym na endometriozę tkanka ta narasta poza obrębem macicy, najczęściej na jajnikach. Prowadzi to do dolegliwości bólowych, niepłodności, a w skrajnych przypadkach do rozwinięcia się chorób nowotworowych. Bardzo ważne w trafnej diagnozie tego schorzenia jest rzetelnie przeprowadzony wywiad lekarski.

Przyczyny i przebieg endometriozy

Istnieje kilka teorii tłumaczących przyczyny pojawiania się ognisk endometriozy w ciele kobiet, żadna z nich nie jest jednak jednoznacznie potwierdzona. Prawdopodobnie choroba jest składową wielu czynników, występujących równocześnie. Do najbardziej prawdopodobnych przyczyn zaliczyć możemy predyspozycje genetyczne oraz wady układu odpornościowego. Oprócz tego bardziej skłonne na zachorowanie mogą być kobiety w złym stanie psychicznym, zestresowane oraz żyjące w niezdrowym środowisku. Kiedy dochodzi do narastania śluzówki macicy poza jej jamą, tworzą się różnego rodzaju guzy, narośla, torbiele. Najczęściej powstają one w jamie brzusznej – zajmują jajniki, jajowody, przestrzeń między pochwą a odbytem. W rzadkich przypadkach znaleźć się mogą w innych miejscach np. na udzie czy w płucach. W przeciwieństwie do prawidłowo umiejscowionej tkanki w macicy, zniszczona tkanka chorobowa nie ulega złuszczeniu. Dochodzi więc do gromadzenia się jej, krwawienia i stanu zapalnego pobliskich narządów. Dlatego endometrioza może być poważną chorobą, prowadzącą do dysfunkcji wielu układów. Co więcej łatwo się rozprzestrzenia, np. gdy dojdzie do pęknięcia narośli.

Objawy endometriozy

Jakie objawy powinny kobietę zaniepokoić? Przede wszystkim bóle w obrębie miednicy, najczęściej występujące podczas menstruacji lub owulacji. Nie jest to jednak regułą, u niektórych chorych pojawiają się one w innych dniach cyklu. Także ból w dolnej części pleców świadczyć może o rozwijającej się endometriozie. Nie należy tez lekceważyć dolegliwości ze strony układu pokarmowego – wzdęć, zaparć, bólu w jelitach, pojawiających się podczas miesiączki. Inne objawy towarzyszące to uczucie rozbicia, osłabienie, nieregularne krwawienia. Sprawę komplikuje fakt, że wiele kobiet zawsze podczas okresu czuje się źle i cierpi z powodu np. zaparć. Warto jednak w takim przypadku upewnić się u lekarza, że nic nam nie dolega. Objawem choroby jest także niepłodność.

Torbiel jajnika

Torbielą nazywa się patologiczną jamę otoczoną mniej lub bardziej wyraźnie wykształconą ścianą. Torbiel jajnika jest to często stwierdzana patologia ginekologiczna. Wśród torbieli wyróżnia się: surowicze – tzw. torbiele proste, torbiele endometrialne, tworzące się w przebiegu endometriozy (zwane również torbielami czekoladowymi), torbiele dermatoidalne (tzw. skórzaste), torbiele wypełnione śluzem, torbiele lite bądź zawierające elementy lite. W zależności od pochodzenia torbiel może być, w rozumieniu potocznym, zmianą łagodną (np. nie pęknięty pęcherzyk Graafa, tzw. przetrwały pęcherzyk Graafa), ale może również stanowić zmianę złośliwą (rak jajnika). Dlatego dla rokowania i leczenia bardzo istotne jest wczesne rozpoznanie. Torbiel jajnika jest zmianą, która klinicznie może objawiać się zaburzeniem cyklu miesiączkowego, krwawieniem z dróg rodnych poza terminem miesiączki, bólem podbrzusza. Podstawą rozpoznania torbieli jest badanie ginekologiczne. Podstawowym badaniami dodatkowymi są ultrasonografia, badanie ultrasonograficzne dopplerowskie, niekiedy również biopsja torbieli i laparoskopia.

Niepłodność małżeńska – obejmuje szeroki zakres zaburzeń u kobiety i mężczyzny uniemożliwiający powstanie ciąży i urodzenie zdrowego dziecka. Problem dotyczy 15-20% par małżeńskich i wykazuje tendencję wzrostową związaną z rozwojem chorób i zagrożeń cywilizacyjnych. Badania w kierunku ustalenia przyczyn niepłodności powinny być rozpoczęte po jednym roku regularnego współżycia płciowego. Badaniami objęta jest zarówno kobieta jak i mężczyzna, ponieważ problem dotyczy w równym stopniu obojga partnerów. W pierwszej kolejności u kobiety należy odpowiedzieć na trzy podstawowe pytania:

1. Czy narząd rodny jest prawidłowy?
2. Czy jest jajeczkowanie?
3. Czy drożne są jajowody?

Zespół policystycznych jajników (PCO) to schorzenie określane również jako zespół wielotorbielowatych jajników lub też zespół Steina-Leventhala. Dotyczy on kobiet w wieku rozrodczym i stanowi częstą przyczynę niepłodności u kobiet. Szacuje się, iż choroba ta występuje u około 5% kobiet w wieku reprodukcyjnym. Pomimo tego, iż schorzenie to wiąże się z występowaniem wielu charakterystycznych objawów, rozpoznanie nie zawsze jest jednoznaczne i nastręcza wiele trudności. Większość objawów zespołu policystycznych jajników wywołana jest zaburzeniami równowagi hormonalnej. Nadmierne wytwarzanie męskich hormonów płciowych tzw. androgenów przez jajniki, będące podstawową przyczyną występowania tego zespołu, wywołuje zachwianie prawidłowego funkcjonowania całego układu hormonalnego kobiety. Obserwuje się podwyższony poziom LH oraz obniżony poziom FSH we krwi, co powoduje zaburzenia wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych.

Do najbardziej charakterystycznych objawów PCO należą zaburzenia miesiączkowania, niepłodność oraz hirsutyzm. Stwierdzenie któregoś z tych objawów może nasuwać przypuszczenia o ewentualnym istnieniu tego schorzenia.

Choroby nowotworowe narządu rodnego

Nowotwory narządu rodnego mogą być łagodne (np. mięśniaki macicy) lub złośliwe. Najczęściej występującymi nowotworami złośliwymi narządu rodnego są w kolejności: rak szyjki macicy (60% wszystkich nowotworów narządów płciowych), rak trzonu macicy, rak jajnika, rak sromu, rak pochwy, rak jajowodu. Rak szyjki macicy może mieć różne postacie nabłonkowe oraz wykazywać różne stopnie zaawansowania. Nadżerka części pochwowej macicy stanowi najczęściej punkt wyjścia dla raka szyjki. Rak ten jest często wykrywany w granicach nadżerek we wczesnej fazie jego rozwoju, kiedy możliwe jest skuteczne leczenie. Bardzo istotne jest zatem poddawanie się regularnym badaniom profilaktycznym. Badania związane z wykrywaniem tej choroby to: badanie ginekologiczne, badanie cytologiczne, badanie kolposkopowe, badanie histopatologiczne wycinka z części pochwowej szyjki macicy. W zależności od sytuacji klinicznej wykonuje się także inne badania, jak np.: łyżeczkowanie kanału i jamy macicy, badanie ultrasonograficzne, urografię, cystoskopię, histerografię, histeroskopię, badanie radiologiczne jelita grubego.

Rak trzonu macicy jest chorobą częściej występującą u kobiet w wieku pomenopauzalnym, kobiet otyłych, o zmniejszonej płodności, ze skłonnością do obfitych krwawień miesiączkowych w okresie klimakterium. We wczesnym wykrywaniu raka trzonu macicy istotną rolę odgrywa regularne badanie ginekologiczne, a ponadto badanie ultrasonograficzne transvaginalne (przezpochwowe), badanie histopatologiczne wyskrobin z kanału szyjki i jamy macicy, badanie histerograficzne lub histeroskopowe. Rak jajnika jest chorobą częściej występującą u młodych kobiet. Dlatego wszelkie zmiany wykrywane w obrębie jajnika, w tym bardzo częste zmiany czynnościowe, powinny być dokładnie diagnozowane w celu wykluczenia zmian złośliwych. Wczesnemu wykrywaniu raka jajnika służy badanie ginekologiczne, a także badanie ultrasonograficzne i tomografia komputerowa.

Dr Grzegorz Pośpiech